ทำไมงาน “ฉลากโภชนาการ” ถึงต้องใช้สารมาตรฐาน (Standards) และ CRM
การวิเคราะห์โภชนาการไม่ใช่แค่ “วัดให้ได้ค่า” แต่ต้อง วัดให้ถูกต้อง-ตรวจสอบย้อนกลับได้ (traceable) และควบคุมคุณภาพได้สม่ำเสมอ โดยเฉพาะห้องแล็บที่ทำระบบ ISO/IEC 17025 หรือทำรายงานเพื่อขึ้นฉลากสินค้า/ส่งออก
สารมาตรฐานที่จำเป็นมักแบ่งได้ 3 กลุ่มใหญ่:
- Calibration Standards (สารมาตรฐานสำหรับทำกราฟ/สอบเทียบเครื่อง)
- Internal Standards (มาตรฐานภายใน—ช่วยชดเชยการสูญเสีย/Matrix effect โดยเฉพาะ LC/GC/LC-MS)
- Matrix CRM/SRM (Certified Reference Material ใน “เมทริกซ์อาหารจริง” ใช้ยืนยันความถูกต้องของทั้งกระบวนการ)
ตัวอย่าง Matrix SRM ที่นิยมในงานโภชนาการ เช่น NIST SRM 1849a (Infant/Adult Nutritional Formula) ซึ่งออกแบบมาเพื่อ validate วิธีวิเคราะห์ “proximates, fatty acids, cholesterol, vitamins, elements, amino acids ฯลฯ”
รายการ “สารมาตรฐาน” ที่ห้องแล็บโภชนาการควรมี (แยกตามพารามิเตอร์)
1) Proximate Analysis: ความชื้น / เถ้า / โปรตีน / ไขมัน / ใยอาหาร / คาร์บฯ
1.1 โปรตีน (Protein)
- มาตรฐานสำหรับระบบคำนวณไนโตรเจน (N): มักใช้สารมาตรฐานสำหรับทวนสอบ/คาลิเบรตตามเครื่องและวิธี (เช่น Dumas/Kjeldahl)
- Matrix CRM สำหรับยืนยันความถูกต้องทั้งวิธี: เลือก CRM ที่เมทริกซ์ใกล้ตัวอย่าง เช่น นมผง/สูตรอาหาร/ซีเรียล ฯลฯ
- มาตรฐานอ้างอิงของวิธี (เช่น ISO 20483:2013 สำหรับการหาไนโตรเจนแบบ Kjeldahl ในธัญพืช/พัลส์) ISO
1.2 ไขมันรวม + โปรไฟล์กรดไขมัน
- FAME Mix / Fatty Acid Standards สำหรับ GC-FID/GC-MS (ทำ retention time/response)
- CRM เมทริกซ์อาหาร เพื่อเช็ค recovery และความถูกต้องของโปรไฟล์กรดไขมัน
- ตัวอย่าง: SRM กลุ่มอาหารที่มีค่ารับรองด้าน proximates/กรดไขมัน (เช่น SRM 1849a)
1.3 ความชื้น / เถ้า
- งาน oven/moisture analyzer มักใช้ QC ด้วย CRM เมทริกซ์อาหาร (เพราะวัด “กระบวนการ” มากกว่าวัดสารเดี่ยว)
- ถ้าเป็น Karl Fischer จะนิยม Water Standards (ตามแพลตฟอร์มที่ใช้)
1.4 ใยอาหาร (Dietary Fiber) + คาร์โบไฮเดรต
- น้ำตาล: ใช้ Glucose/Fructose/Sucrose/Lactose Standards (HPLC/IC) และถ้าเป็น LC-MS แนะนำ isotopically labeled internal standards
- ใยอาหาร: แนะนำมี Matrix CRM ในกลุ่มซีเรียล/อาหารสำเร็จรูปเพื่อเช็คความถูกต้องทั้งขั้นตอน (ตัวอย่าง SRM 3233 ก็ถูกออกแบบมาสำหรับ proximates, sugars, dietary fiber ฯลฯ)
2) วิตามิน (Vitamins): กลุ่มที่ “พลาดง่าย” ถ้าไม่มีมาตรฐานที่ดี
วิตามินมีความไวต่อแสง/อากาศ/ความร้อน และเมทริกซ์อาหารรบกวนสูง จึงควรมีทั้ง:
- Single Vitamin Standards (เช่น A, D2/D3, E, K1, B1, B2, B3, B6, B9, B12, C ฯลฯ)
- Mixed Vitamin Standard Solutions (ช่วยลดเวลาเตรียม และลด error)
- Matrix SRM/CRM ที่มีค่ารับรองวิตามิน เพื่อยืนยันความถูกต้องของทั้งวิธี
ตัวอย่าง SRM ที่เกี่ยวกับวิตามินที่พบใช้บ่อย:
- NIST SRM 1549a Whole Milk Powder ใช้ validate วิธีวิเคราะห์ “elements, vitamins, cholesterol” ในนมผงและเมทริกซ์ใกล้เคียง
- NIST SRM 3280 Multivitamin/Multielement Tablets มีค่ารับรองวิตามินและธาตุหลายรายการ เหมาะสำหรับยืนยันวิธีในผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร
3) แร่ธาตุ/ธาตุอาหาร (Minerals/Elements): Na, K, Ca, Fe, Zn, Mg ฯลฯ
งาน ICP-OES/ICP-MS/AAS ควรมี:
- Single-element standards (สำหรับจุดสำคัญ/ช่วงความเข้มข้นเฉพาะ)
- Multi-element standards (ทำงาน routine ได้เร็ว)
- Matrix CRM เพื่อคุมความถูกต้องในอาหารจริง (ลดความเสี่ยงจาก matrix effect)
ตัวอย่าง SRM ที่ออกแบบมาเพื่อรองรับงานโภชนาการด้าน “elements + vitamins” ในเมทริกซ์อาหาร เช่น SRM 1849a หรือ SRM กลุ่มอาหารอย่างซีเรียลเสริมวิตามิน/ธาตุ
4) กรดอะมิโน (Amino Acids): ใช้ในสูตรโปรตีน/อาหารเสริม/ฉลากเชิงลึก
ควรมี:
- Amino acid standard mixture (สำหรับ HPLC/LC-MS หลัง derivatization หรือวิธีเฉพาะของแล็บ)
- Internal standards (โดยเฉพาะ LC-MS)
- Matrix CRM ที่มีค่ารับรองกรดอะมิโน เพื่อยืนยันความถูกต้องจริง
ตัวอย่าง: รายการ SRM อย่าง NIST SRM 1549a มีการระบุ analytes กลุ่มกรดอะมิโนจำนวนมาก (เหมาะกับงาน QC/Validation ในเมทริกซ์นมผง)
5) โคเลสเตอรอล (Cholesterol) และสารกลุ่มไขมันเฉพาะ
- Cholesterol standard (ทำ calibration/confirm peak)
- Matrix SRM ที่มีค่ารับรอง cholesterol/ไขมัน เพื่อคุมความถูกต้อง เช่น SRM ในกลุ่มนมผง/สูตรอาหาร
วิธีเลือก CRM/Standard ให้ “ตรงงาน” และลดปัญหาเทียบผลไม่ผ่าน
เช็คลิสต์สั้นๆ:
- เมทริกซ์ต้องใกล้ตัวอย่างจริง (นมผง ≠ ซีเรียล ≠ เนยถั่ว)
- ระดับความเข้มข้นต้องใกล้ช่วงที่รายงาน (ไม่สูง/ต่ำเกินจน QC ไม่สะท้อนงานจริง)
- ดู Certificate/Uncertainty/Traceability ชัดเจน (เหมาะกับงาน ISO/IEC 17025)
- เลือกแบบ Ready-to-use เมื่อทำ routine เพื่อ “ลด human error” และเพิ่มความเร็ว
- ถ้างานเป็น LC-MS/GC-MS ให้เพิ่ม internal standards ที่เหมาะกับสารเป้าหมาย
แนะนำ “ชุดมาตรฐาน” สำหรับเริ่มต้น (จัดเป็นแพ็กให้ทีมทำงานง่าย)
แพ็ก A: ฉลากพื้นฐาน (Proximate)
- มาตรฐานสำหรับโปรตีน/ไขมัน/น้ำตาล + Matrix SRM 1 รายการที่เมทริกซ์ใกล้สินค้า
แพ็ก B: ฉลากเชิงลึก (เพิ่มวิตามิน + แร่ธาตุ)
- Mixed vitamin standards + multi-element standards + Matrix SRM สำหรับอาหาร/นมผง/ซีเรียลตามสินค้า
แพ็ก C: ห้องแล็บสายส่งออก/ISO 17025
- Calibration standards + internal standards (ตามเครื่อง) + Matrix SRM อย่างน้อย 2 เมทริกซ์ + control material สำหรับทำ control chart
ให้ AxxoChem ช่วยเลือก “สารมาตรฐานโภชนาการ” ให้ตรงเมทริกซ์และวิธีของคุณ
ถ้าคุณบอกเราได้ว่า สินค้าเป็นอะไร (เช่น นมผง/ซีเรียล/เครื่องดื่ม/อาหารเสริม/ซอส/ผงผัก) และใช้เครื่อง HPLC/GC/ICP/LC-MS แบบไหน ทีมเราสามารถช่วยจัดลิสต์มาตรฐานที่เหมาะสม (single / mixed / ready-to-use / matrix CRM) พร้อมเอกสาร CoA/SDS เพื่อรองรับงานระบบคุณ
ติดต่อเรา (Axxo Chemicals & Services):
โทร: 02-346-9239, 062-417-8298
Email: sales_chem@axxo.co.th
Website: www.axxo.co.th
Line OA: @axxochem
FAQ
Q: งานโภชนาการจำเป็นต้องใช้ CRM ไหม?
A: ถ้าต้องการผลที่เชื่อถือได้/ทำ ISO 17025/เทียบผลระหว่างแล็บ แนะนำใช้ CRM เมทริกซ์อาหารเพื่อยืนยันความถูกต้องทั้งกระบวนการ โดย SRM อย่าง NIST SRM 1849a ถูกออกแบบมาเพื่อการ validate วิธีวิเคราะห์หลายพารามิเตอร์ในงานโภชนาการ
Q: ถ้าทำแค่น้ำตาลกับโซเดียม ต้องใช้มาตรฐานอะไร?
A: ใช้สารมาตรฐานเดี่ยวของน้ำตาลเป้าหมาย (glucose/fructose/sucrose ฯลฯ) + มาตรฐานธาตุ (Na) แบบ single/multi-element และแนะนำมี CRM เมทริกซ์อาหารเพื่อคุมความถูกต้องระยะยาว
Q: จะเลือก SRM เมทริกซ์ไหนให้เหมาะ?
A: เลือกให้ใกล้สินค้า เช่น งานนมผงใช้ SRM 1549a (whole milk powder) ที่ใช้ validate วิธีด้านวิตามิน/ธาตุ/คอเลสเตอรอลในเมทริกซ์นมผงได้
